بپیوست تصاویر فهرست الفبائی رشته های مختلف صنایع دستی کشور همراه با تعاریف و ویژگیها و طبقه بندی صنایع مذکور،واصله ازسازمان صنایع دستی ایران به لحاظ ارتباط با ماده 142 قانون مالیاتهای مستقیم مصوب اسفند ماه 1366 مجلس شورای اسلامی و اصلاحیه بعدی آن،مصوب 7 / 2 / 1371 جهت اطلاع و اقدام لازم ارسال میگردد.

احمد حسینی
معاون درآمدهای مالیاتی

فهرست الفبائی رشته های مختلف صنایع دستی کشور

الف) ابریشم بافی- آینه دوزی-اجاق قراقی-اهرامی باقی

ب) بامبوبافی- برک بافی- بافت پارچه های باالیاف- پنبه ای ،پشمی وغیره- برزنت بافی

پ) پاپیه ماشه- پتوبافی- پولک دوزی- پلاس بافی (لته بافی) – پته دوزی- پوستین دوزی- پادری وکفپوش اتومبیل- پرده بافی- پیکرتراشی

ت) تراش روی شیشه- ترمه بافی- تذهیب- تکمیلی- تخت کشی گیوه

ج و چ) جواهرسازی- جاجیم بافی- چادرشب بافی-چیغ بافی- چاروق دوزی- چاقوسازی- چادربافی- چوقابافی- چاپ باتیک- چاپ سیلک- چهل تکه دوزی (خاتمی دوزی) – چغیه بافی- چشمه دوزی- جنته بافی- چاپ شابلون

ح) حصیربافی- حوله بافی

خ) ‌خاتم سازی- خراطی- خوس دوزی- خامه دوزی- خورجین بافی

د) دستبافی- دارائی بافی- دلوچه سازی- ده یک دوزی

ر) ریزه کاری چوب- روکاری- رندبافی

ز) زری بافی- زینت آلات محلی- زیلوبافی

س) سرامیک سازی-سفال سازی- سوزندوزی- سبدبافی- سراجی- سنگ تراشی- سکه دوزی- سکمه دوزی- ساچیم بافی- سیاه چادربافی- ساخت وقلمزنی مصنوعات فلزی- سجاده بافی- سوخت روی چوب- سوخت روی چرم- سراندازبافی

ش) شیشه گری- شمدبافی-شال بافی- شعربافی- شک بافی- شیریکی پیچ بافی

ص) صنایع دستی دریائی

ط) طلاکوبی روی فولاد

ظ) ظریف دوزی

ع) عروسک سازی- عریض بافی- عبابافی- علامت سازی

ق) قلاب دوزی- قلاب بافی- قرقره بافی- قلمکارسازی- قالی بافی- قیطان دوزی

ف) فلزکاری- فیروزه تراشی- فیروزه کوبی

ک) کلاه مالی- کاشی سازی- کانوا بافی

گ) گیوه دوزی- گلدوزی- گلابتوندوزی- گبه بافی- گلیم بافی- گرگوربافی- گره چینی

ل) لباسهای محلی

م) محصولات بافتنی- منبت کاری چوب- ملیله سازی- ملیله دوزی- منگوله بافی- مینیاتورسازی- میناکاری- مشبک کاری (روی چوب) – مشبک کاری (روی فلز) – معرق چوب- معرق کاشی- مرواربافی- موجوق بافی- منجوق بافی- میل بافی- مقنعه بافی- محرق- محصولات تلفیقی **

ن) نقاشی روی شیشه- نقاشی روی کدو- نازک کاری چوب- نقره سازی- نقاشی وخطاطی روی چوب- نقاشی روی چرم- نقاشی روی صدف- نمد مالی- نقده دوزی

ی) یراق دوزی———————–

الف) تعاریف صنایع دستی دردایره المعارف بریتانیکا و ضمن تعریف معانی واژه ای صنایع دستی آمده است که صنایع دستی به آن گروه ازصنایع گفته میشود که مهارت ،ذوق وبینش انسان درتولید آن نقش اساسی دارد وازدیدگاه استادعلی اکبردهخدا صنایع دستی عبارت است از:آنچه بادست ساخته میشود ازپارچه وقالی ساخته های فلزی وغیره مقابل صنایع ماشینی ” واستاد دکتر محمد معین را عقیده براین است که “صنایع دستی ” شامل صنعتهایی که دست در آن دخیل است مانند پارچه بافی و قالیبافی میشود به موجب تعریف دیگری ” صنایع دستی به آن رشته ازصنایع اطلاق میشود که تمام یاقسمتی از مراحل ساخت فرآورده های آن بادست انجام گرفته و در چهار چوب فرهنگ و بینشهای فلسفی و ذوق و هنر انسانهای هرمنطقه باتوجه به میراث های قومی آنان ساخته میشود.آخرین تعریفی که ازصنایع دست وتوسط گروهی ازکارشناسان سازمان صنایع دستی ایران ارائه شده چنین است صنایع دستی مجموعه ای از “هنر صنعت ها” اطلاق میشود که عمدتاً با استفاده از مواد اولیه ی بومی وانجام قمستی ازمراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه وساخت محصولاتی میشود که درهر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده بنحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات ازمصنوعات مشابه ماشینی وکارخانه ای میباشد. با این همه ازآنجا که تاثیرفوق العاده ای سنتها ورسوم منطقه یی درصنایع دستی بخوبی قابل رویت است ،تعریف مشخص ومعینی به عنوان یک تعریف استاندارد ازآنچه صنایع دستی نامیده میشود نمی توان به دست داد ولی با توجه به تعاریف فوق الذکر سایر تعاریفی که تاکنون دراین زمینه عنوان شده میتوان ویژگیهای زیر را برای محصولات دست ساخته قایل شد

ب) ویژگیهای صنایع دستی:

1- انجام قسمتی ازمراحل اساسی تولیدتوسط دست وابزار و وسائل دستی برای تولید هریک از فرآورده های دستی مراحل متعددی طی میشود ولی انجام کلیه این مراحل بوسیله دست و ابزار و وسائل دستی الزامی نبوده وچنانچه تنها قسمتی ازمراحل اساسی تولید باین طریق انجام شود محصول تولید شده باتوجه به مواردی که در تعریف ذکر گردیده ،صنایع دستی محسوب میگردد.

2- حضور موثر و خلاق انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده وامکان ایجاد تنوع وپیاده کردن طرحهای مختلف در مرحله ی ساخت اینگونه فرآورده ها.

3- تامین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی

4- داشتن بارفرهنگی (استفاده از طرحهای اصیل،بومی،سنتی)

5- عدم همانندی و تشابه فرآورده های تولیدی با یکدیگر

6- عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

7- دارا بودن ارزش فزوده زیاد درمقایسه با صنایع دیگر

8- قابلیت ایجاد وتوسعه در مناطق مختلف (شهر،روستاوحتی درجوامع عشایری)

9- قابلیت استفاده تجربیات و رموز و فنون تولیدی بصورت سینه به سینه وهم چنین طبق روش استاد و شاگردی

ج) طبق بندی صنایع دستی صنایع دستی کشورمان را میتوان ازجهات مختلف طبقه بندی نمود ولی ازآنجا که روش و تکنیک تولید فرآورده های دستی یکی از مهمترین وجوه تمایز این صنعت میباشد لذا دراین جاطبقه بندی عمدتاً برمبنای روش و تکنیک ساخت اینگونه محصولات بعمل آمده است:

1- بافته های داری: محصولاتی که به کمک دارهای افقی یا عمودی مستقر درزمین درزمان بافت تولید میشود بافته های داری محسوب میگردند مثل: قالی گلیم چنته رویه پشتی و بعضی از انواع زیلو

2- دستبافی (نساجی سنتی) فرآورده هایی که باکمک دستگاههای بافندگی دووردی چهاروردی،شش وردی،هشت وردی،وژاکات دستی تولید میگردد،دستبافی محسوب میشود. نظیرجاجیم ،ترمه دوزی،زری،شال و انواع پارچه های پنبه ای ،پشمی وکرکی . ازجمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی این است که اولا ً کلیه مراحل سه گانه بافندگی (ایجاد دهنه کار،یودگذاری ودفتین زدن) با حرکات دست و پا انجام میشودثانیاً امکان استفاده ازپودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت بادراختیارداشتن وکنترل حرکات وردها میسر میگردد که این امرنشانگر حضور موثر وخلاق انسان درتولید است .

3- بافتنی: انواع مصنوعاتی که باکمک میل وقلاب ونظایرآن وباالیاف طیبیعی تولید میشود جزء بافتنی هابه حساب می آیدنظیردستکش ،جوراب ،کلاه ،شال گردن،روسری و…

4- روکاری ورودوزی: کلیه مصنوعاتی که ازطریق دوختن نقوش سنتی برروی پارچ های بدون نقش و یا کشیدن قسمتی از نخهای تارو پود پارچه بوجود می آید درگروه رودوزی و یاروکاری جای دارد،نظیرسوزندوزی قلابدوزی ملیله دوزی خامه دوزی خوس دوزی گلابتون دوزی پته دوزی

5- چاپهای سنتی: کلیه پارچه هایی که بوسیله قلم مو،مهر و ظایرآن رنگ آمیزی شده ونقش می پذیرد جزء چاپهای سنتی بحساب می آید مانند چاپ قلمکار وچاپ کلاقه ای (باتیک) وچاپ دندانی .

6- نمد مالی: انواع مصنوعاتی که براثردرگیری ومتراکم نمودن پشم وکرک در شرایط فنی مناسب ازطریق ورزدادن تهیه می شوند،جزء گروه نمدمالی میباشند نظیرکلاه نمدی ،پالتونمدی (کپنک) نمد زیرانداز ونمدپادری .

7- سفالگری وسرامیک سازی: به محصولاتی که با استفاده ازگل رس وهمچنین گل حاصله از سنگهای کوارتز و کائولن به کمک دست وچرخ سفالگری ساخته سپس پخته میشود سفال وسرامیک اطلاق میگردد برای تکمیل اشیاءساخته شده درنقاط مختلف کشور برحسب سنت ورسوم اقدام به نقاشی کنده کاری ویا ایجاد نقوش برجسته روی آنها شده و از لعال مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده میگردد محصولات تولید شده این گروه شامل انواع پارچ و لیوان،ظروف غذاخوری ،گلدان و… میباشد.

8- شیشه گری: محصولاتی راکه ازطریق شکل دادن موادمعدنی ذوب شده در کوره نظیرسیلیس ،خرده شیشه و یا ترکیبی ازاین دو وبا استفاده از روش دمیدن توسط لوله مخصوص و کاربرد ابزار دستی شامل انبر، قیچی وغیره حاصل میشود شیشه دست ساز می نامند که شامل مراحل تمیلی و تزئینی دیگری نظیر نقاشی و تراش هم میگردد

9- تولید فرآورده های پوست وچرم: محصولاتی که با استفاده ازپوست وچرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید میگردد نظیر پوستین،کلاه . پوستی،چاروق،محصولات تکمیلی چرمی (نظیرتلفیق چرم بامحصولات دستباف) جزء این گروه هستند.

10- ساخت محصولات فلزی وآلیاژ:فرآورده هایی که به شیوه سنتی وبا استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات (مس ،نقره ،طلا وآهن) وانواع آلیاژهای (برنج وورشو) تولید میگردد نظیرانواع ظروف خانگی،چاقو،قندشکن،قلم تراش،قفل و.. جزء این گروه میباشند.

11- قلمزنی،مشبک کاری،حکاکی روی فلزات و آلیاژها: (هنرصنعتی) است که طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم و چکش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده ازفلز یا آلیاژها شکل میگیرد.

12- سنگتراشی وحکاکی روی سنگ: شامل مصنوعاتی میگردد که مواد اولیه اصلی آن را انواع سنگها، نظیرفیروزه ،سنگ مرمر، سنگ یشم،سنگ سیاه،سنگ سفید (آلاباستر) و… تشکیل می دهد و به کمک ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حکاکی میشود نظیر انواع ظروف ،پایه چراغ،قاب عکس،انواع نگین و…

13- خراطی چوب: خراطی شیوه ای ازتولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و عمدتاً بوسیله دستگاه خراطی اشیائی نظیر انواع قلیان،گهواره ،پایه آباژور، و ظروف مختلف ساخته و پرداخته میشود.

14- ریزه کاری و نازک کاری چوب: روشی از ساخت فرآورده های چوبی است که طی آن بوسیله وسایل نجاری نظیر اره ،رنده ،سوهان،مغار و…قطعات کوچک چوبی آماده شده بصورت روکش بر روی بدنه چوبی چسبانده و تحت فشار شکل گرفته وازاین طریق انواع شکلات خوری ،زیرسیگاری ،قاب عکس ،ونظایرآن تولید وعرضه میگردد

15- منبت کاری ،کنده کاری ،مشبک کاری چوب شیوه ای دیگرازتولید محصولات چوبی است که طی آن طرحها ونقوش سنتی با استفاده از قلم ،چکش ،مغاروسایرابزار نجاری برروی چوب های مرغوب و بادوام شکل می پذیرد.

16- حصیربافی: منظورازحصیربافی که ضمنا” بامبوبافی ،مرواربافی،ترکه بافی،سبدبافی ،چیغ بافی رانیز شامل میشود همان بافت رشته های حاصله از الیاف سلولزی (گیاهی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مخت نظیرحصیر زیرانداز، سفره حصیر،انواع سبد، انواع ظروف و…تولید و عرضه میگردد در مورد چیغ بافی ذکر این نکته ضروری است که علاوه بر الیاف گیاهی ضمن بافت از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرحهای سنتی استفاده میگردد

17- خاتم سازی: روشی از تولید فرآوردهای چوبی است که طی آن با استفاده از روش حاصله از بهم چسبانیدن قطعات کوچک فلزات،استخوان،انواع چوب دراشکال و طرحهای سنتی (عمدتاً بصورت هندسی) و به کمک ابزار و و سایل مختلف فرآورده هایی نظیر انواع قاب عکس،جاسیگاری،شکلات خوری،میز،صندلی،و… ساخته میشود

18- معرق کاری: ترسیم طرحها ونقشهای سنتی برروی زمینه چوبی با سرامیک وخالی کردن داخل خطوط طرحها وپرکردن فضای خالی شده بوسیله قطعات آماده شده چوبی،سرامیک،فلزی،بدهی وسنگی را معرق کاری می گویند.

19- کاشی گری: صنعتی است پرسابقه که طی آن انواع کاشیها با استفاده ازطرحها و نقشهای سنتی برای استفاده درابنیه مذهبی وتاریخی ازطریق قالب گیری گل رس ،پختن آن درکوره و لعاب زنی،نقاشی و پخت مجدد درکوره ساخته و پرداخته میشود.

20- ملیله سازی: منظور ساخت اشیاء مختلف نظیر، سرویس چایخوری ،تنگ و همچنین برخی از زینت آلات با استفاده آن مفتولهای نقره،طلا و مس و به کمک ابزار و وسایل ساده فلز کاری نظیرحدیده ،انبر، قیچی،کوزه مخصوص و… میباشد.

21- میناکاری: دراینجامرادساخت بدنه فلزی،لعاب کاری،پخت،نقاشی و پخت مجدد اشیاء درکوره میباشد که تمامی این مراحل به کمک ابزار و وسایل ساده و استفاده ازطرحهای اصیل و سنتی درمرحله نقاشی انجام می پذیرد.

22- ساخت اشیاء مستظرفه و هنری: دراینجا منظور ساخت اشیاء و وسایل ظریفه ای است که درآنها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و شامل مینیاتورسازی،نقاشی روی صدف،نقاشی روی چرم،پاپیه ماشه و تذهیب میشود.

23- ساخت زیورآلات: دراینجامرادساخت وتولیدانواع جواهرات محلی وهمچنین انواع زینت آلات با استفاده ازطلا،نقره،و انواع آلیاژها میباشد.

24- ساخت سایرفرآورده های سنتی: منظرساخت سایر محصولات دستی نظیر، فیروزه نشانی (فیروزه کوبی) طلا کوبی روی فولاد،انواع عروسکهای محلی ،تخت کشی گیوه (آجیده ولته ای) و… که باابزار و وسایل دستی و با استفاده از طرحهای سنتی ساخته و پرداخته میشود میباشد.